211什么意思
Problem ??zme, problem ??zücü i?in a??k bir ??züm y?ntemi bulunmad???nda, belirli bir durumu, bir sonu? durumuna d?nü?türmeye y?nelik bili?sel süre?tir.[1]
Problem ??zme, hedefe y?nelik (goal-directed) davran??t?r. Hamlelerin uygulanmas?n? mümkün k?lan alt hedefleri i?erir.[2]
Problem ??zmenin temel ?zelliklerini ?unlard?r: (1) hedefe y?nelik olmas?, (2) alt hedeflere ayr??t?r?lmas? (subgoal decomposition), (3) hamlelerin (operat?r) uygulanmas?. Burada bir problemin pozisyonundan di?er problem pozisyonuna ge?i?teki eyleme 'hamle denmektedir. B?ylelikle hedefin tamam? alt hedeflere ayr??t?r?l?r ve bu alt hedefler aras?nda hamleler uygulan?r, problemin ??zümü ger?ekle?ir.
Problem Türleri
de?i?tir?yi tan?mlanm?? ve iyi tan?mlanmam?? problemler
de?i?tir?yi tan?mlanm?? problemler(well-defined), problemin bütün a??lar?n?n a??k?a belli oldu?u, ba?lang?? pozisyonunun, olas? hamle ve stratejilerinin ve ??zümünün oldu?u problemlerdir. Satran? iyi tan?mlanm?? probleme ?rnek olarak verilebilir. ?yi tan?mlanmam?? problemler (ill-defined), problemin tan?m?n?n iyi bir ?ekilde belirlenmedi?i, ba?lang??, biti? pozisyonlar?n?n ve problem ??zme metotlar?n?n belirsiz oldu?u problem türüdür.[1] Günlük kar??la?t???m?z problemler iyi tan?mlanmam?? problemlere ?rnek verilebilir.
Bilgi y?nünden zengin ve bilgi y?nünden zay?f problemler
de?i?tirBilgi y?nünden zengin problemler (knowledge-rich), ki?ilerin sadece ?nceden sahip olduklar? bilgileriyle ??zülebilen problemlerdir. Bilgi y?nünden zay?f problemler(knowledge-lean) ise, problemin ??zümü s?ras?nda ?nceki bilgilerin kullan?lmad??? problemlerdir; ?ünkü problem sadece onunla birlikte verilen bilgilerle ??zülür. Problem ??zme ile ilgili ?al??malarda bilgi y?nünden zay?f problemler ; uzmanl?k ?al??malar?nda da bilgi y?nünden zengin problemler kullan?l?r.
Erken D?nem Problem ??zme ?al??malar?
de?i?tirProblem ??zmede ilk ?al??malar Thorndike taraf?ndan yap?lm??t?r. Thorndike, yiyecek vermedi?i kedileri kapal? bir kafese koymu?tur ve kedilerin kafesten g?rebilece?i, ancak ula?amayaca?? uzakl??a yiyecek koymu?tur. ?lk olarak, kedi kafesin etraf?n? t?rmalam?? ve bir süre sonra kilidin ?ubu?una vurarak kafesin kap?s?n? a?abilmi?tir. Bir?ok denemeden sonra kedi a?amal? olarak neyin gerekli oldu?unu ??renmi?tir. Denemelerin sonunda neredeyse an?nda kafesten ??kabilmi?tir. Thorndike kedilerin bu performans? deneme yan?lma yoluyla ??renme olarak adland?rm??t?r.
Gestalt??lar kedinin ?ubu?a vurma davran??? ve kafesin kap?s?n? a?mas? aras?ndaki rastgele ili?kiye kar?? ??km??lard?r. Thorndike ve Gestalt??lar?n g?rü? farkl?l?klar? Yeniden üreten (reproductive) ve üretken (productive) dü?ünme aras?ndaki farkla a??klanabilir. Yeniden üreten dü?ünme, tan?d?k, rutin prosedürlerin uygulanmas?n? i?erir, ?nceki deneyimlere dayan?r.[3] Thorndike’?n deneyi buna ?rnek verilebilir. üretken dü?ünme, problem ??zücünün yeni, kimi zaman d?nü?ümsel yakla??mlar? dikkate almas?n? sa?layan perspektifte kaymalar ile karakterize edilir. Gestalt psikologlar? i?in problem ??zme, insanlar?n bir problemi zihinlerinde nas?l temsil etti?i ve bir problemi ??zmenin, bu temsillerin yeniden organizasyonu ve yeniden yap?land?r?lmas?n? nas?l i?erdi?i hakk?ndad?r.[4]
Gestalt??lara g?re, problem ??zme, problemlerin alg?lama ve belle?in birbiriyle etkile?imi sonucunda beliren gerilim veya stres esnas?nda ger?ekle?ir.[5] Ayr?ca bir problem üzerinde yo?un olarak dü?ünülüp, de?i?ik y?nlerden ele al?nd???nda, problemin ??zümü anl?k bir i? g?rüyle (insight), kavrama ile bulunabilir. ?? g?rü ?al??malar?na ?rnek olarak Wolfgang K?hler’in Sultan adl? maymunla yapt??? ?al??malar g?sterilebilir.[1] 8 Temmuz 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. K?hler, Sultan'? bir kafese koymu?tur. Sultan'?n kafesin d???ndaki muza uzanarak ula?mas? mümkün de?ildir. Maymunun muza ula?mas? i?in kafesin i?indeki iki ?ubu?u birbirine eklemesi gerekmektedir. Maymun iki ?ubu?u kazara eline alm??t?r ve daha sonra bu iki ?ubu?u birle?tirmi?tir. K?hler'e g?re Sultan i? g?rü g?stermi?tir, burada i? g?rü bir problemin aniden yeniden yap?land?r?lmas?n? i?erir ve genellikle "'ah-ha deneyimi" e?lik eder.
Ge?mi? deneyimlerimiz, genel olarak problem ??zme becerimizi artt?r?r. Fakat Karl Duncker’in deneyi bunun her zaman b?yle olmad???n? g?stermi?tir.[6] Gestalt psikologlar?ndan bir di?er ?al??ma, Duncker’in mum problemi, bizi i?levsel sabitlik kavram?na g?türmektedir. Gestalt psikologlar?na g?re i?levsel sabitlik problem ??zmenin temel zorluklar?ndan biridir. ??levsel sabitlik, ki?ilerin problemin spesifik bir ?zelli?ine odaklan?p, ki?iyi ??züme ula?maktan al?koymas? e?ilimidir.
Modern problem ??zme ?al??malar?
de?i?tir- Genel Problem ??zücü
Newell ve Simon, insanlar?n problem ??zme becerilerinin sistematik bilgisayar simülasyonlar?n? üretmenin mümkün olup olmad???n? tart??m??t?r. Bunu bir dizi iyi yap?land?r?lm?? problemi ??zmek i?in tasarlad?klar? bir bilgisayar program? olan Genel Problem ??zücü ile ba?arm??lard?r. Simon ve Newell, insan bilgi i?lemleme sisteminin, problem ??zme ?abalar? ile ?ekillendi?ini belirtmi?lerdir ve bu sistemin seri olarak i?ledi?ini (yani bir seferde bir i?lem ?eklinde), bu i?lemlerin her birinin girdi ve ??kt?lar?n?n k?sa süreli bellekte tutuldu?unu ve uzun süreli bellekten ilgili bilginin getirilebildi?ini g?stermi?lerdir.[7]
Newell ve Simon (1972) kat?l?mc?lar?ndan sesli dü?ünerek problem ??zmelerini istemi?lerdir.[8] Bu s?zel bildirimleri ki?ilerin her problemde hangi genel stratejiyi kulland?klar?n? belirlemek i?in yapm??lard?r. Ard?ndan problem ??zme stratejisini, problem alan? olarak programlayarak ?zelle?tirmi?lerdir. Newell ve Simon (1972), problemleri, ba?lang?? pozisyonu (initial state) ve hedef pozisyonu (goal state) bak?m?ndan incelemi?tir. Burada problemin ba?lang?c?ndaki ko?ullar ‘ba?lang?? pozisyonuna’, problemin ??zümü de ‘hedef pozisyona’ kar??l?k gelir. ?rne?in, Hanoi Kulesi probleminde bir ba?lang?? pozisyonu ve hedef pozisyonu vard?r. Belirli kurallar takip edilerek ba?lang?? pozisyonundan hedef pozisyonuna gelinir ve problem ??zülür. Hanoi Kulesi problemi ??zülürken hedef pozisyonuna ula?mak i?in bir?ok olas? yol vard?r. Newell ve Simon, problem ??zmeyi bir?ok ad?m boyunca hamle yapmak olarak tan?mlarken, her ad?m?n arac? pozisyon (intermediate state) ortaya ??kartt???n? ifade eder. Genel olarak bakacak olursak bir problem ba?lang?? pozisyonuyla ba?lar, bir?ok arac? pozisyonla devam eder ve sonunda hedef pozisyonuna ula??r. Bir problem i?in ba?lang?? pozisyonu, biti? pozisyonu ve bütün olas? orta pozisyonlar, problem alan? (problem space) olarak adland?r?l?r. Problem ??zücüler s?n?rl? i?leme kapasiteleriyle bir problemin karma??kl???yla ba?a ??kabilmeleri kestirmeler (heuristics) ya da pratik y?ntemler sayesinde olur. Kestirmeler algoritmalar?n kar??t?d?r. Algoritma, problemin kesin ??zümüne g?türen karma??k metotlarken; kestirmeler genellikle do?ru cevaplara g?türen ve bili?sel olarak yorucu olmayan, pratik y?ntemlerdir. Kestirmeler, ki?ilere problemin ??zümü i?in kolayl?k sa?lar.
Amaca ula?mak i?in bir?ok olas? yol olmas?na ra?men, hangi hamleyle ba?lan?lmas?, devam?nda hangi hamleleri yap?lmas? konusuna nas?l karar verilir? Newell ve Simon ara?-ama? analizi (means-end analysis) stratejisini ?ne sürmü?lerdir. Bu analizin temel amac?, ba?lang?? ve hedef pozisyonlar? aras?ndaki fark? azaltmakt?r. Bu da alt hedefler (subgoals)-hedefe yak?n arac? pozisyonlar olu?turan hedefler- ile yap?l?r (Goldstein, 2008:407). Ara?-ama? analizi algoritmadan ziyade bir kestirmedir, problemin ??zümüne ula?aca??na garanti vermese de problem ??zücü i?in kullan??l?d?r.
Problem ??zme ve beyin sistemleri
de?i?tirProblem ??zmede frontal korteks aktif rol oynar.[9] Frontal korteks hasar? olan hastalar, sa?l?kl? kontrol grubuna g?re Hanoi Kulesi g?revinde daha k?tü performans sergilemi?lerdir[10] Bir?ok ?al??ma problem ??zmenin frontal korteksle, ?zellikle de sa? dorsolateral prefrontal korteksle ili?kili oldu?unu ortaya ??karm??t?r[1]
Kaynak?a
de?i?tir- ^ a b c Keane, Michael W. Eysenck, Mark T. (2010). Cognitive psychology : a student's handbook (6th ed. bas.). Hove, Eng.: Psychology Press. ISBN 978-1-84169-540-2.
- ^ Anderson, John R. (2005). Cognitive psychology : and Its Implications (8th ed. bas.). New York, USA.: Worth. ISBN 978-1-4641-4891-0.
- ^ Cunningham, Cunningham (Mart 2014). "Productive and Re-productive Thinking in Solving Insight Problems". The Journal of Creative Behavior. 48 (1). ss. 44-63. doi:10.1002/jocb.40.
- ^ Goldstein, E. Bruce (2007). Cognitive psychology : connecting mind, research and everyday experience (2nd ed. bas.). Australia: Thomson/Wadsworth. ISBN 978-0-495-09557-6.
- ^ Ay?i?e?i-Dinn, Robert L. Solso, M.Kimberly Maclin, Otto H.Maclin ;?eviri Ay?e (2007). Bili?sel Psikoloji. ?stanbul: Kitabevi. ISBN 978-975-9173-34-0.
- ^ Duncker, Duncker (1945). "On problem-solving". Psychological Monographs. 58 (5). ss. i-113. doi:10.1037/h0093599.
- ^ Simon, Simon (1971). "Human problem solving: The state of the theory in 1970". American Psychologist. 26 (2). ss. 145-159. doi:10.1037/h0030806.
- ^ Simon, Allen Newell, Herbert A. (1972). Human problem solving (2. printing bas.). Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall. ISBN 978-0134454030.
- ^ Mio, Robert J. Sternberg, Karin Sternberg ; with contributions of the investigating cognitive psychology boxes by Jeff (2012). Cognitive psychology (6th ed. bas.). Australia: Wadsworth/Cengage Learning. ISBN 978-1-111-34476-4.
- ^ Goel, Goel (May?s 1995). "Are the frontal lobes implicated in "planning" functions? Interpreting data from the Tower of Hanoi". Neuropsychologia. 33 (5). ss. 623-642. doi:10.1016/0028-3932(95)90866-P.